Адным з важных фактараў здароўя дзіцяці з'яўляецца арганізацыя рацыянальнага харчавання і адлюстраванне яе ў адукацыйным працэсе. Правільнае харчаванне - гэта аснова працяглага і плённага жыцця, заклад здароўя, бадзёрасці, гарантыя ад з'яўлення розных хвароб. Таму ў плане работы дашкольнай установы пытанне аб правільным харчаванні займае адно з важнейшых месц. Вядома, што дашкольны ўзрост суправаджаецца ростам арганізма, бурнай плынню абменных працэсаў, развіццём і ўдасканаленнем функцый многіх органаў і сістэм, што патрабуе дастатковага паступлення якасных харчовых рэчываў. Акрамя таго, мадэль харчовых паводзін таксама фармуецца ў дашкольным узросце.
Фарміраванне культуры харчавання ў выхаванцаў можа быць рэалізавана праз тры асноўныя напрамкі:
- Фарміраванне ўяўленняў аб:
значэнні правільнага харчавання для працы ўсяго арганізма і асобных унутраных органаў.
ролі харчовых рэчываў для нармальнай працы і развіцця кожнага жывога арганізма.
карыснасці розных прадуктаў і страў.
- Выхаванне культуры паводзін за сталом.
- Захаванне гігіенічных патрабаванняў.
Прыём ежы павінен праходзіць у чыстым пакоі. Сталы расстаўлены так, каб дзецям было зручна садзіцца і ўставаць з-за стала. За сталом кожнае дзіця мае сваё месца.
Чаго не варта дапушчаць падчас ежы
◊ Гучных размоваў і гучання музыкі.
◊ Пануканняў, прыспешвання дзіцяці.
◊ Гвалтоўнага кармлення або дакармлівання.
◊ Асуджэння дзіцяці за неасцярожнасць, неахайнасць, няправільнае выкарыстанне сталовых прыбораў.
◊ Неэстэтычнай сервіроўкі стала, брыдкага афармлення страў.
Пасля заканчэння ежы дзяцей трэба навучыць паласкаць рот
Зносіны з дзецьмі падчас ежы патрабуе псіхалагічнай падрыхтоўкі. Вядома, што падтрымліваць гутарку - гэта майстэрства, навучыцца якому няпроста. Галоўнае - размовы не павінны насіць ні навучальнага, ні навучальнага характару. Тэмы павінны быць нейтральнымі. Напрыклад, можна пагаварыць аб прадуктах, з якіх прыгатаваны абед, або аб тым, што з ежы больш за ўсё дзецям падабаецца, і г. д. Пры гэтым пажаданне "Смачна есці" - абавязкова!
Першая малодшая група
Сервіроўка стала павінна быць такой, каб яна выклікала ў дзяцей жаданне быць акуратнымі. На сталах - сурвэткі, прыгожа і правільна раскладзеныя сталовыя прыборы (лыжкі, відэльцы), парцыянаваны хлеб у хлебніцы.
Для кожнага дзіцяці павінна быць прыгатавана сурвэтка. Дзіця само карыстаецца ёю пасля ежы. Дзякуючы гэтаму выхавальнік дашкольнай адукацыі адразу вырашае некалькі задач:
- знаёміць з правіламі паводзін за сталом;
- развівае мускулатуру рук;
- "наладжваем" арганізм на ежу;
- заахвочвае дзіця да акуратнасці.
Карыстаючыся сурвэткай, дзіця памятае, што трэба есці акуратна, з-за стала ўстаць з чыстымі рукамі і тварам.
Паласканне рота працэдура новая і не такая ўжо і лёгкая, і выхавальнік павінен прымаць у ёй удзел, паказваючы і расказваючы дзецям, што і як трэба рабіць.
Другая малодшая група
Дасягнуўшы трохгадовага ўзросту дзеці ўжо ўмеюць і ведаюць. Ведаюць:
- назвы і прызначэнне асноўных сталовых прыбораў, страў;
- элементы сервіроўкі стала;
- часткова, як падрыхтавацца да ежы (вымыць рукі, прывесці сябе ў парадак), - што зрабіць пасля ежы (падзякаваць, прапаласкаць рот).
Умеюць:
- карыстацца лыжкамі і відэльцам;
- піць з кубка, есці з талерак;
- карыстацца сурвэткай;
- прыкладаць старанні, каб быць акуратнымі.
Але дзецям яшчэ цяжка:
- не набіраць у рот шмат ежы;
- не размаўляць падчас перажоўвання і глытання ежы;
- спакойна чакаць, калі пададуць наступную страву;
- есці ўсё па парадку;
- самастойна цалкам рыхтавацца да ежы і выконваць пасля яе патрабаваныя працэдуры.
Да чатырох гадоў дзіця можа:
- сервіраваць стол, выкарыстоўваючы сурвэткі, сталовыя прыборы (лыжкі, відэльцы, нажы), талеркі, хлебніцы;
- карыстацца нажом, дэсертнай лыжкай, відэльцам;
- есці садавіну, мяккую і шчыльную ежу, дэсерт;
- арыентавацца ў тым, куды кладуць пакінутыя костачкі ад ягад, фанцікі ад цукерак, выкарыстаныя сурвэткі, сталовыя прыборы;
- правільна браць ежу з талерак і ротам з прыбораў, добра, ціха, раўнамерна глытаць, прыкладаць старанні да таго, каб правільна сядзець за сталом (лыжка ідзе да рота, а не галава да талеркі; локці не адведзены ў бакі, а знаходзяцца каля тулава);
- добра паласкаць рот пасля ежы;
- дапамагаць даросламу ва ўборцы посуду са стала;
- садзіцца за стол з вымытымі рукамі, прычэсаным і ахайным, не шумець;
- калі падчас ежы ўзнікае неабходнасць у наведванні туалета, спраўляцца самастойна і прасіць дапамогі ў дарослага;
- перад ежай і пасля яе не бегаць і скакаць, а займацца спакойнай гульнёй.
Памятайце!
Дзеці ў гэтым узросце вельмі ўважлівыя, яны ўсё бачаць і чуюць. Сачыце за сваімі словамі аб ежы - папярэдзьце і бацькоў. Аб ежы можна казаць толькі добра. Падчас ежы ўсё павінна быць засяроджана на гэтым працэсе, для дзіцяці гэта даволі складаная справа.
Не забывайце!
Хваліць дзяцей (кожнага паасобку і ўсіх разам) за акуратнасць, марудлівасць, культурныя навыкі.
Не фіксуйце!
Падчас ежы ўвага дзяцей на няўдачах (толькі ў крайніх выпадках, калі гэта небяспечна для здароўя).
Сярэдняя група
У дзяцей на чацвёртым - пятым годзе жыцця змяняецца стаўленне да ежы: яго цікавіць не толькі, што ён есць, але і як выглядае ежа, як яна пададзена, колькі яе, наколькі яна духмяная і г.д.; ён вельмі выразна прыслухоўвацца не толькі да гутарак дарослых пра тыя ці іншыя стравы, але і да меркавання сваіх аднагодкаў, таму ніколі, не дазваляйце сабе выяўляць услых негатыўнае стаўленне да прадуктаў харчавання:
- паспрабуйце кожны дзень знаходзіць словы, прыклады, якія раскрываюць перад дзіцем карысць (або яе адсутнасць) той ці іншай стравы, прадукта. Гэтыя выказванні павінны быць кароткімі, простымі, яркімі, напрыклад: "Сёння мы даведаліся, як вы падраслі, а гэта малако (кефір, тварог, рыба) дапамагло вам"; "На занятку па фізкультуры вы бегалі вельмі хутка - гэта ўсё аўсяная каша, якую вы з'елі на сняданак"; "З'ямо салата з буракоў, і вашы шчочкі будуць прыгожымі, румянымі" і г.д.;
- дзіця нельга прымушаць есці. Прапаноўваючы дзіцяці ежу, улічвайце яго апетыт: дзецям, якія ядуць павольна, неахвотна, другую страву на талерцы лепш дзяліць як бы на некалькі порцый- глядзельна гэта памяншае аб'ём ежы і дапамагае яе есці;
- каментуйце ўслых поспехі дзяцей, а аб промахах, няўменні кажыце кожнаму паволі, але настойліва;
Старшая група
Стол накрываюць сурвэткамі. Посуд адпавядае ўзросту, яна аднолькавая па форме і малюнку. Сталовыя прыборы кладуць з таго боку, з якога іх трэба браць: відэлец знаходзіцца з левага боку ў тым выпадку, калі ёсць нож, калі нажа няма відэлец - справа. Нарэзаны хлеб выкладваюць у хлебніцы, якія ставяць на кожны стол. Папяровыя сурвэткі, у сурвэтніцах, расстаўляюць на сталы. Калі на трэцяе падаецца кампот, тое яго падаюць у кубках і чайнымі лыжачкамі.
Сервіроўка:
- Дзяжурныя ставяць талеркі строга насупраць крэслаў і на адлегласці 2 см. ад краю стала;
- Кубкі падаюцца павернутыя налева;
- Заўсёды на сталах ёсць сурвэткі;
- Выконваецца паслядоўнасць сервіроўкі.
Правілы паводзін за сталом
- Хлопчыкі падаюць крэсла дзяўчынкам са словамі "прашу садзіцца" ці "калі ласка".
- Дзеці правільна трымаюць відэлец.
- Правільна трымаюць лыжку.
- Умеюць карыстацца нажом.
- Не стукаюць сталовымі прыборамі аб талерку, кубак.
- Не ядуць з цэлага кавалка.
- Не выбіраюць кавалак на талерцы.
- Рыбу, катлету, запяканку, рулеты ядуць з дапамогай відэльца, без нажа.
- Не вылізваюць талерку, не п'юць з талеркі.
- Суп спачатку спрабуюць, а потым ядуць, набіраючы 1/3 лыжкі, накіроўваючы ў рот бакавой часткай.
- Пры даяданні супу талерку нахіляюць ад сябе.
- Не закідваюць галаву падчас піцця з кубка.
- Не нахіляюцца нізка над талеркай.
- Перажоўваюць ежу з зачыненым ротам.
- Не чмякаюць.
- Умеюць карыстацца сурвэткай, не выціраюць рот, а прыкладваюць да рота.
- Скарыстаную сурвэтку кладуць справа пад борцік талеркі.
- Дзякуюць пасля ежы і прыбіраюць посуд.